Ang mga pulitiko, akala mo kung sinong mga aristokrata o dugong bughaw
kapag may pinondohang proyekto. Paparada pa sa inagurasyon ng mga bagong
kalsada, tulay, iskwelahan at anupang mga imprastrakturang pinatayo ng
gobyerno. Personal na tatanggapin ang magkahalong pagmakakaawa't pasasalamat ng
mga mamamayang tila mga deboto sa isang patron.
Ito ang pangatlong katangian ng "pork barrel": ang usapin ng
kontrol at pag-angkin (CONTROL-ENTITLEMENT) sa pondo/proyekto.
Ang pinakamalinaw na ebidensya ng pag-iral nito ay ang naglalakihang
mga billboard na nagsasabi kung kaninong opisina nagmula ang pondo sa isang
proyekto. Sa nakaraang eleksyon, ang ganitong gawi ng mga pulitiko ay tinawag
na "EPAL" at umani ng batikos sa publiko.
Sa kanilang inaasal, aakalain mong nagmumula sa sariling bulsa ang
pondo para sa nasabing mga proyekto kaya dapat lang na magkaroon ng
utang-na-loob ang ordinaryong mga sibilyan sa mga pulitiko. Pero hindi! Mula
ito sa "Pork Barrel". Mula ito sa taumbayan!
Ang pork barrel ay nagmumula sa kita ng gobyerno, kung saan mahigit 80%
ang nanggagaling sa pagbubuwis at halos 20% ang itinuturing na non-tax revenue.
Ito ay nagmumula sa sumusunod:
a)
Income Tax sa Sahod at Kita
ng mga Korporasyon at Propesyunal
Isang pinagkukunan ng tax revenue
ay ang income tax. Ito ang buwis na kinakaltas sa sweldo ng 21.21 milyong
sahurang manggagawa at sa kita ng mga korporasyon at mga propesyunal.
Ang "pork barrel" ay mas pasan ng mga sahurang empleyado
dahil ang withholding tax ay awtomatikong kinakaltas sa kanilang kita kumpara
sa mga korporasyong may iba't ibang paraan para sa ligal na tax avoidance (hindi tax evasion, na isang krimen) habang mas
madaling magdeklara ng mas mababa sa totoong kita ang mga negosyante’t propesyunal.
b)
12% Value Added Tax (VAT)
Bukod sa income tax, nariyan ang 12% VAT na pinapasan ng mga
kumokonsumo ng produkto't serbisyo at ipinapataw sa presyo ng mga bilihin.
Matagal ng umani ng kritisismo’t batikos ang ganitong klase ng
di-direktang pagbububuwis (indirect
taxation). Sabi ng mga ekonomista, hindi totoong kontra-mahirap ang
ganitong paraan ng buwis. Diumano dahil ang mas malaking kumonsumo ay mas
malaking buwis.
Kung titingnan ang absolutong halaga ng buwis na ibinabayad, totoong
mas malaking VAT ang babayaran ng mga mayayaman kumpara sa mahihirap. Ang
gumagastos ng P100,000 kada buwan ay maaring nagbabayad ng P12,000 sa 12% VAT.
Subalit kung titingnan sa
proporsyon ng buwis kumpara sa income, mas malaki ang ibinabayad sa VAT ng
mga mahihirap. Dahil ang kanyang kinikita ay buong-buo na kinokonsumo nang
walang natitipid para sa savings o pag-iimpok.
Isalarawan natin. Sa ihinalimbawa natin kanina, ang isang may-kayang
pamilya ay maaring nagbabayad ng P12,000 na VAT sa kanyang buwanang gastusin na
P100,000. Pero kung ang kanilang monthly
income ay nasa P150,000, 8% ng kanilang
kabuuang kita ang napupunta sa VAT habang mayroon silang buwanang savings
na P50,000.
Samantala ang isang manggagawa na may netong kita*, halimbawa, ng
P15,000 kada buwan, ang kabuuang kita ay mauuwi sa konsumo. Siya ay magbabayad
ng P1,800 na VAT. Mas maliit kumpara sa P12,000 na ibinayad sa VAT ng
may-kayang pamilya. Ngunit ang buwis na kanyang pinasan, sa anyo ng
VAT, ay 12% ng kabuuang kita, bukod pa sa withholding tax na kinaltas sa kanyang
sweldo.
k)
Taripa sa Imported na
Produkto
Kasunod ng Bureau of Internal Revenue (BIR), ang Bureau of Customs
(BoC) ay ikalawa sa mga ahensyang may pinakamalaking koleksyon sa buwis.
Kinokolekta nito ang taripa sa ini-import na mga raw materials para sa industriya at finished goods ng mga komersyante.
Ito ang isa sa pinakakorap na ahensya sa bansa. Ayon sa SONA 2013, may
P200 Bilyon na halaga ng buwis ang hindi nakolekta ng BoC noong 2012. Hindi rin
nito naabot ang target na P347 Bilyon na koleksyon noong nakaraang taon. P287
Bilyon lamang ang nakolekta ng Customs noong 2012.
Kamakailan lamang, naging kontrobersyal ang naturang ahensya nang
ibulgar ni Customs Commissioner Biazon ang pagpasok ng mga “bata” ng mga
kongresista’t senador sa naturang ahensya.
d) Non-Tax Revenue
Halos 20% ng kabuuang kita ng gobyerno ang hindi nagmumula sa
buwis: ang pabenta’t pagbili ng treasury
bills at bonds ng Bureau of Treasury (BTr), ang kita mula sa pagbebenta ng
pag-aari ng gobyerno sa pamamagitan ng pribatisasyon at ang kita mula sa mga
government-owned and controlled corporations gaya ng PAGCOR.
Sumahin natin: Sa pangunahin, ang “pork barrel” ay mula sa buwis. Buwis
na mas pinapasan ng nakararaming naghihirap. Habang kailangang repormahin ang
sistema ng pagbubuwis upang ang “tax burden” ay gumaan sa mahihirap, ang
masaklap, hindi ito bumabalik bilang serbisyo publiko. Dahil, bukod sa kinukurakot
ng mga pulitiko, ang bilyon-bilyong pondo ng gobyerno ay ginagamit nila sa
pagpapanatili’t pagpapalakas sa impluwensya’t kayamanan ng kanilang mga angkan.
